Башха Хазна

Дуккха хьалха, дӏайаханчу заманчохь, лаьмнашна дехьа, хьаннашна дехьа, вехаш-Ӏаш хилла Мачей цӀе йолу цхьа стаг. Оцу стеган кхоъ кӀант хилла: Семэк а, Лешэк а, Болэк а, цӀераш йолуш.

ЧӀогӀа балхана тӀера вара Мачей. Эрна хан йойъуш хаза ца хетара цунна. Ӏуьйренца самаволий, сарралц болх бора цо. КӀадвалара ца доьвзара цунна. Массо а хӀума шен хенахь дора цо.

Цуьнан кхоъ кӀант тайна а, могша а, ницкъ болуш бара, амма балхана тӀера бацара уьзаш. Мачейс каьртахь а, аренца а, чохь а болх бора, кӀенташ а – чӀерий луьйцаш, стоьмаш бууш, е бецаш юкъахь стигларчу марханеш ка хьоьжуш Ӏара.
– Шу болх ба дагахь а дац? Шен дена гӀо хӀунда ца до аш? – хаьттарш дора цаьрга лулахойш.
– Оха хӀунда бо болх. Тхан да ма ву тхуна Ӏунал деш – олий, жоп лора кӀенташ.

Иштта дӀаоьхуш дара и шереш. КӀентий баккхи а хилла, онда а боьвла, дӀахӀиттира. Да а тӀехь-тӀехь къанлуш вара, могашаллина аьшна вохуш вара. Тоххара хьалха санна, болх бан ницкъ бацара воккхачу стагехь. Ков-каьрт а тишлуш дара. И шадерриг а гора вежаршна, амма болх бан, е шайна ницкъ бан ца лаьара царна.

– Ашна хӀумма хӀунда ца до? – хоьттара цаьрга дас. – Сан ницкъ болуш хенахь а, ас бора и болх, ам хӀинца, шу рагӀ ю хӀара ков-каьрт дӀакхехьа.
– Тхан дахарехь кхуьур ду тхо болх бан! – бохуш, забарш йаш жоп лора кӀенташа дега.

Шен кӀенти сел ледир а болуш, чӀогӀа дог доьхнера цуьна. Цу дог дохаро цамгар чӀагӀйина, меттахь висира иза. ТӀаккха ков-каьрт къухах дуьзира, цӀено нитташ хӀулдира. Къе а йелла, дӀахӀоьттира церан хусам. ТӀеххьара, шен кхоъ кӀант схьакхайкхина, элира цо:

– Сан кӀентий, со къанвелла, сан Ӏожал хан тӀееъна. Со воцуш а, аш хӀун дира ду тӀехь? Шу муха Ӏийра ду? ХӀумма а дан ца хаьа шуна. Болх бан Ӏаьмма дац шу.
ТӀаккхи бен ца кхийтира уьш шаьш цхьалгӀа дуьсий. Дагнаш Ӏовжийра цера, гӀайгӀане буьйжира уьш.

– Дада, алахӀа тхоьга, хӀун да деза охьа? Цхьа хьехар дехьа тхуна! – аьлла, дена го бира цара.
– Дика ду. Цхьа къайле гучуяккха лаьа суна. Шуна ма хаъара, аса а, шу нанас а, чӀогӀа хала болх бина. Хенан йохаллехь тхан гулбелира боккха бахам – ей буьззина деши. Цхьанхьа цӏаьнна юхехь, лаьттагӀа боьллина бу иза, амма муьлхачу меттахь бу, суна дага ца догӀу. И деши схьакарде, тӀаккха къолла ца гуш, паргӀата Ӏар-дахар хирду шу.

Дукха хан ялале, церан да дӀакхелхира. Иза дӀавоьллин а, баьлхар дӀадирзича, воккхачу вашас Семэкас, элира: – Вежри, бепиг эца а аьтто боцуш къе делла вай. Вай дас аьлларг дагадогӀий шуна? Схьалаха беза вай и дешахь буьззина ей!

ТӀаккха каьрт ахка дӀахӀоьттира уьш. Дийнахь сарралц аьхкира цара латта, амма ей кара ца бира. Юккъера вашас, Лешэкас, элира: – Вежри! Гонахьа аьхкина ца Ӏаш, вай долахь мел дола латта ахка деза вай и ей карбаллалц!

Цо аьллачунан реза хилла, шадол латт аьхкира цара, амма ей кара ца бира.
– Къорго ахка деза вай – элира Болэкас, жимаха волу вашас.

Реза хилира вежри. Къорго ахка хӀоьттира уьш и шадолу латт. ЦӀаьххьана Семэккийна баьл цхьана хӀуманна тӀе Ӏоттаелира. Хаза а хаьтта, шен вежарийш ка кхайкхира цо: – схьадуьйла сиха! Карина суна деши – аьлла.

Ведда схьавеара Лешеккий Болеккий. ЧӀогӀа къахьийгира цара латта бухара шайна карийнарг схьайоккхуш. Амма иза ей бацара. Иза боккха а, беза а тӀулг бара.

– ХӀун дира ду вай кху тӀулгац? Кхузахь буьтийла ма дац хӀара. ДӀаъ баьхьна, боьрдах чукхосса беза вай хӀара – аьлла, барт бира цара. ТӀаккха иза дӏакхоьсна, кхидӀа латта аьхкира вежарийш. Шиъ дийнахь-бусий мацал, хьогал йицъелла, деши карадарн сатуьйсуш, шадолу шей латта аьхкира цара, амма кара цадира царна хазна.

– Вай хьаьгна къа эрна ца дайта, кемсий беш йогӀа йеза вай – элира Семэкас.

Шай латт мадду кемсийн синтарш дӀадуьхира цара. Инзаре дукха кемсаш латийра оца синтаршна тӀехь. КӀеззиг шайна йитина, кхи шайолу йиснарг, чӀогӀа дика мах а хуьлуш, дӏайоьхкира цара.

Дуккха дукх ахча даьккхира вежарша.

ТӀаккха воккхачу вашас элира: – Эрна ца аьхкина вай хӀара латта! Вайна карийнарг вай дас бийцан бахам бу. ХӀара дукъ и башха хазна!